Szkoła to różnorodność. Różnorodność charakterów, poglądów, wyglądu, zachowań. Współczesna szkoła musi jednak poszerzać horyzonty i tym samym otwierać się na neuroróżnorodność, organizując edukację dzieci o nietypowym profilu rozwojowym. Właśnie takimi dziećmi są uczniowie z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Włączenie ich do szkolnej społeczności i organizacja efektywnych zajęć stanowi nie lada wyzwanie dla nauczycieli. Każde dziecko z autyzmem prezentuje indywidualny repertuar nietypowych zachowań, które nierzadko utrudniają integrację klasową i wpływają na proces uczenia się. Podjęcie konkretnych działań przez nauczycieli może jednak ułatwić im naukę, wesprzeć i wspomóc funkcjonowanie w szkolnej przestrzeni.

Wiesz więcej – możesz więcej!

Nic nie zastąpi rzetelnej wiedzy. Zdobywanie informacji z zakresu zaburzeń ze spektrum autyzmu umożliwi poradzenie sobie z wyzwaniami i odpowiednie zaplanowanie pracy z uczniem w spektrum. ASD (autism spectrum disorder), czyli autystyczne spektrum zaburzeń obejmuję triadę objawów:

• nieprawidłowości w kontaktach społecznych;
• stereotypowe, schematyczne wzorce zachowań i aktywności;
• deficyty w zakresie komunikacji.

Pod każdym z wyżej wymienionych obszarów kryją się zachowania, które przejawiają uczniowie ze spektrum. Nieodpowiednie jednak byłoby rozpatrywanie ich funkcjonowania tylko w kategoriach nieprawidłowości i deficytów. Nierzadko bowiem zdarza się, że osoby z autyzmem dodatkowo prezentują  zdolności pamięciowe, matematyczne, przestrzenne, itp. Warto więc wspierać uczniów z ASD tak, by mogli jak najpełniej rozwinąć swoje zainteresowania. By móc to robić, nauczyciel powinien kształcić się i poszerzać swą wiedzę w tym zakresie. Wiedza to fundament w procesie efektywnego kształcenia uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

Prosty język kluczem do sukcesu

Ironia, żart, metafora – jakże często towarzyszą nam w rozmowach, czy to w szkole, czy w domu, czy na jakimkolwiek innym gruncie. Dzieciom w spektrum trudno je zrozumieć, często nie czytają „między wierszami”. Należy więc stosować prosty i zwięzły język w komunikacji, zadbać o wolniejsze tempo wypowiedzi, unikać stosowania metafor, związków frazeologicznych. Dosłowność i jednoznaczność są kluczowe, by dziecko w spektrum zrozumiało kierowany do niego komunikat. Warto również łączyć komunikaty werbalne z obrazkami, ponieważ dzieci z autyzmem w większości są wzrokowcami. Nauczyciel pracujący z uczniem z autyzmem powinien być świadomy również tego, że odczytywanie i interpretowanie emocji swoich i rozmówcy może stanowić dla ucznia problem. Dziecko z ASD może zatem nie wiedzieć, że łzy oznaczają smutek, a uniesione brwi – zdziwienie. Tego wszystkiego właśnie musi się nauczyć.

Zmiana planów? Tylko w ostateczności

Ustalony porządek w przestrzeni dziecka z autyzmem jest niesamowicie istotny. Dotyczy on nie tylko rzeczy, przedmiotów, ale także planowania wydarzeń w ciągu dnia. Warto więc zadbać o komfort psychiczny ucznia i zachować spójność działań z harmonogramem dnia, unikając gwałtownych zmian planów. Każde odstępstwo od planu zaburzy jego poczucie bezpieczeństwa i może stać się czynnikiem wywołującym zachowania niepożądane, agresywne / autoagresywne. Jeśli zmiana wydarzeń w ciągu dnia jest nieunikniona, należy poinformować o tym ucznia możliwie najwcześniej. Warto stworzyć również obrazkowy harmonogram dnia, który pozwoli mu lepiej zrozumieć następstwa wydarzeń i ewentualne zmiany.

Akcja – motywacja!

Motywacje do podejmowania przez nas działań mają charakter wewnętrzny lub zewnętrzny. Wewnętrzna motywacja to taka, kiedy impulsem do działania jest czynność sama w sobie, lub też satysfakcja z jej wykonania. Związana jest z potrzebą autonomii, kompetencji i poczucia przynależności do grupy. Drugi rodzaj motywacji – zewnętrznej – związany jest konsekwencjami naszego działania, czyli uzyskaniem nagrody/uniknięciem kary.

Wiele osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie przejawia motywacji wewnętrznej do tego, by podjąć jakieś działanie. Chcąc zmobilizować ucznia z ASD do realizacji zadań, warto motywować go w sposób zewnętrzny – chwalić, nagradzać. Konieczna jest precyzja podczas stosowania pochwał – uczeń musi wiedzieć, za co konkretnie jest chwalony. Ta wiedza pozwoli mu ponownie zaprezentować dane zachowanie w przyszłości. Warto pamiętać – doceniać należy nawet nieporadne próby wykonania zadania, czy próby prezentowania odpowiedniego zachowania. Bowiem każda próba to kolejny krok na drodze do sukcesu!

Organizacja przestrzeni

Zaburzenia ze spektrum autyzmu implikują specyficzne potrzeby w zakresie organizacji przestrzeni, miejsca do pracy/zabawy. Jeśli nie zostaną one zaspokojone, osiągnięcie celów edukacyjnych i terapeutycznych stanie się trudne lub wręcz niemożliwe. Potrzeby ucznia z ASD w zakresie organizacji przestrzeni (miejsca/sali) związane są z m. in. z integracją sensoryczną (zmysłową), która w przypadku spektrum autyzmu jest zaburzona. Dziecko z autyzmem może więc być nadwrażliwe lub niedowrażliwe w zakresie danego zmysłu, lub kilku zmysłów. To sprawa bardzo indywidualna, dlatego też istotne jest rozpoznanie potrzeb ucznia w tej sferze. Istnieją różne możliwości dostosowania
– nauczyciel może np. zaproponować uczniowi konkretne miejsce w klasie z ograniczoną ilością bodźców, zorganizować ciche dzwonki w szkole itp. Odpowiednie przygotowanie przestrzeni dla ucznia z zaburzeniami w spektrum autyzmu jest kluczowe, by czuł się on komfortowo.

Wsparcie w relacji

Specyfika funkcjonowania uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu silnie wpływa na nawiązywanie przez nich relacji rówieśniczych i współpracę w grupie. Nauczyciel, z dużą dozą ostrożności i wrażliwości, może realnie wspomóc funkcjonowanie takiego ucznia w sferze społecznej. Kluczem do sukcesu mogą stać się zajęcia poszerzające wiedzę na temat zaburzeń ze spektrum autyzmu, a także przeciwdziałające dyskryminacji i wspierające relacje rówieśnicze. Warto zadbać o stały kontakt z rodzicami ucznia, bowiem to oni są najcenniejszym źródłem informacji o dziecku. Stała obserwacja i odpowiednia reakcja na bieżące problemy ucznia z autyzmem to jedne z podstawowych celów nauczyciela, których osiągnięcie pozwoli stworzyć jak najlepsze warunki do integracji. Empatia, zrozumienie, wyrozumiałość – to tak niewiele, a tak dużo znaczy dla ucznia w spektrum autyzmu.