Współczesna szkoła stoi przed nowym wyzwaniem, które jeszcze dekadę temu nie było tak powszechne. Wszechobecna technologia, nieustanne powiadomienia, kolorowe aplikacje i możliwość stałego kontaktu z rówieśnikami przez media społecznościowe sprawiają, że skupienie staje się towarem deficytowym. Uczniowie, choć otoczeni nieskończonymi źródłami wiedzy, coraz częściej mają problem z koncentracją choćby przez kilkanaście minut lekcji.

To nie tylko subiektywne wrażenie nauczycieli. Badania potwierdzają, że młodzież codziennie spędza przed ekranami urządzeń średnio ponad siedem godzin, z czego znaczna część nie ma nic wspólnego z edukacją. Nadmiar bodźców, jaki towarzyszy uczniom w życiu codziennym, wpływa na ich zdolność przyswajania wiedzy, ogranicza cierpliwość, a także sprzyja rozwojowi napięcia psychicznego.

Dlaczego skupienie zanika i jak można je odzyskać?

Utrata zdolności do skupienia to proces, który często przebiega niezauważenie. Uczniowie przyzwyczajeni do szybkiej wymiany treści i ciągłego dostępu do nowych informacji zaczynają traktować lekcje jako zbyt statyczne, monotonne i przewidywalne. Trudno im wytrzymać w bezruchu przez 45 minut, gdy równocześnie ich mózgi są „zaprogramowane” na nieustanny ruch i zmianę.

Pierwszym krokiem do przeciwdziałania tej tendencji jest uznanie, że cyfrowe rozproszenie nie jest winą ucznia, lecz cechą środowiska, w którym funkcjonuje. To nauczyciel – jako przewodnik – może stworzyć warunki sprzyjające odbudowie skupienia.

Jak wykorzystać technologię zamiast z nią walczyć?

Zamiast zakazywać używania smartfonów i demonizować nowe technologie, warto włączyć je w proces edukacyjny w sposób przemyślany i kontrolowany. Platformy takie jak Kahoot!, Quizizz czy Edpuzzle mogą stać się sprzymierzeńcami w walce o uwagę uczniów, o ile są stosowane z umiarem i jasno określonym celem.

Ważne jest, aby uczniowie nie tylko wiedzieli, kiedy mogą korzystać z urządzeń, ale również rozumieli, po co to robią. Rozmowy na temat świadomego korzystania z technologii – o tym, jak filtrować informacje, rozpoznawać fake newsy, czy kiedy warto odłożyć telefon – są nie mniej ważne niż realizacja podstawy programowej. Edukacja cyfrowa staje się dziś nieodzownym elementem pracy wychowawczej.

Szkoła jako przestrzeń uważności

Jednym z rozwiązań, które zyskuje coraz większą popularność na całym świecie, jest wprowadzenie elementów uważności, znanej także jako mindfulness. Krótkie, kilkuminutowe ćwiczenia oddechowe, chwile ciszy na początku lekcji czy proste rytuały skupienia pozwalają uczniom „zresetować” umysł i przygotować się do pracy. Co ważne, nie wymaga to specjalistycznych szkoleń – wystarczy konsekwencja i otwartość.

Praktyka uważności, jeśli stosowana regularnie, nie tylko poprawia koncentrację, ale też redukuje poziom stresu i zwiększa empatię w klasie. Uczniowie, którzy czują się spokojniejsi, są bardziej otwarci na współpracę i mniej skłonni do sięgania po telefon w trakcie lekcji.

Kahoot!

• Do czego służy?
  Kahoot! to platforma do tworzenia interaktywnych quizów, które uczniowie rozwiązują w czasie rzeczywistym, zazwyczaj na własnych urządzeniach (smartfonach, tabletach, komputerach).
• Jak można jej używać?
  Nauczyciel tworzy quiz z pytaniami wielokrotnego wyboru. Uczniowie odpowiadają, a wyniki pojawiają się na ekranie w formie rankingu. Taka rywalizacja jest dynamiczna i bardzo angażująca.

Quizizz

• Do czego służy?
  Podobnie jak Kahoot!, Quizizz umożliwia tworzenie quizów edukacyjnych, ale uczniowie rozwiązują je we własnym tempie, co eliminuje presję czasu.
• Jak można jej używać?
  Nauczyciel może przypisać quiz jako zadanie domowe lub przeprowadzić go na lekcji. Platforma oferuje też gotowe quizy z różnych przedmiotów, stworzonych przez innych nauczycieli.

Edpuzzle

• Do czego służy?
  Edpuzzle to platforma, która pozwala przekształcić zwykłe filmy (np. z YouTube) w interaktywne lekcje. Umożliwia wstawianie pytań, komentarzy i quizów bezpośrednio do wideo.
• Jak można jej używać?
  Nauczyciel wybiera film edukacyjny lub przesyła własny materiał, a następnie dodaje przystanki z pytaniami. Uczniowie oglądają i odpowiadają, a odpowiedzi są zapisywane w systemie.

Jak korzystać z interaktywnych quizów?

Rola relacji i poczucia bezpieczeństwa

Nie bez znaczenia pozostaje atmosfera w klasie. Uczniowie lepiej skupiają się wtedy, gdy czują się częścią wspólnoty, gdzie ich głos się liczy, a obecność ma znaczenie. Dlatego warto wprowadzić stałe rytuały, takie jak poranne „pytanie dnia”, cotygodniowe rozmowy podsumowujące czy wspólne ustalanie zasad pracy na lekcji.

To wszystko sprawia, że uczeń nie czuje się wyłącznie odbiorcą treści, ale staje się jej współtwórcą. A zaangażowanie rodzi naturalne skupienie – nie wymuszone, lecz autentyczne.

Zmiana zaczyna się od małych kroków

Wbrew pozorom, odzyskanie skupienia uczniów nie wymaga rewolucji. Już dziś każdy nauczyciel może wprowadzić kilka drobnych zmian, które z czasem przyniosą widoczne rezultaty. Może to być prośba o wyciszenie telefonu przed lekcją, minuta ciszy na początku zajęć czy rozmowa z uczniami o tym, co im pomaga się skupić. Kluczem jest konsekwencja i otwartość na dialog.

Cyfrowy nadmiar to rzeczywistość, której nie da się uniknąć. Można jednak nauczyć się z nią funkcjonować, wykorzystując jej dobre strony i chroniąc się przed zagrożeniami. Rolą nauczyciela w XXI wieku jest nie tylko przekazywanie wiedzy, ale też kształtowanie nawyków, które pozwolą młodym ludziom odnaleźć się w świecie pełnym bodźców. Skupienie nie musi być luksusem – może stać się codziennością, jeśli tylko stworzymy do tego odpowiednie warunki.

Źródła:
Fostering learning in a world of technological distractions
The Common Sense Census: Media Use by Tweens and Teens, 2021