Oto objawy, z jakimi mogą borykać się osoby z zaburzonym zmysłem dotyku:

• są płaczliwe i mają problem z koncentracją,
• unikają delikatnego dotyku np. głaskania,
• nie lubią zabaw plastycznych typu: malowanie farbami za pomocą rąk, lepienia z ciastoliny itp.,
• nie lubią nosić pewnych ubrań np. skarpetek, denerwują je metki,
• nie tolerują pewnych pokarmów,
• nie lubią chodzić po plaży, trawie,
• nie lubią być brudne, czesać się, obcinać paznokci,
• lubi mocne przytulanie itd.
• mają skłonność do lekceważenia  bodźców dotykowych, zarówno pozytywnych jak i negatywnych –bólowych,
• delikatne przytulanie nie sprawia im przyjemności,
• mogą nie zwracać uwagi na temperaturę powietrza,  w wyniku czego nie potrafią ubrać się odpowiednio do warunków atmosferycznych,
• nie przeszkadzają im brudne ręce, buzia, czy mokre ubrania,
• mogą nie zwracać uwagi na to, że dany posiłek jest zbyt gorący,
• są nadruchliwe,
• potrzebują dużo więcej bodźców, niż przeciętne osoby,
• mają dużą potrzebę dotyku wszystkiego, co jest wokół, nawet rzeczy niebezpiecznych,
• podchodzą do innych zbyt blisko.

Oczywiście to tylko cześć zachowań, jakie mogą prezentować osoby z dysfunkcjami dotykowymi. Oprócz wyżej wymienionych zaburzeń, możemy jeszcze wyróżnić osoby z zmiennością sensoryczną. Mogą one reagować na wrażenia zarówno podreaktywnością, jak i nadreaktywnością.  Możemy się jeszcze spotkać z zaburzeniami dyskryminacji dotykowej, czyli zdolnością rozróżniania bodźców dotykowych np. zdolnością rozróżniania faktur bez udziału wzroku. 

Patrząc na osoby, które mają podobne zachowania jak wyżej wymienione, należ pamiętać, że są to zachowania, których nie są w stanie kontrolować. Musimy mieć świadomość, że w przypadku osób z nadreaktywnością – dotyk może sprawiać im ból, a w przypadku osób z podreaktywnością – mogą nie dać rady wykonać pewnych zadań (bo nie będą umiały się skupić na wykonywanej czynności, gdyż są zbyt zajęte uporczywym eksplorowaniem otoczenia).

Poniżej przedstawię ćwiczenia, które będą miały na celu usprawnianie układu dotykowego:

• Dotykanie dłoni, przedramion, nóg materiałami o różnej fakturze. Należy pamiętać, że nie wolno takich ćwiczeń wykonywać na siłę. Na początku należy dotykać materiałami, które osoba ćwicząca akceptuje.
• Ścieżka sensoryczna – można ją zrobić naklejając różne rzeczy, np.: kamienie, szyszki, guziki, materiały na karton. Po takiej ścieżce można chodzić, turlać się lub po prostu jej dotykać.
• Rysowanie po plecach. Możemy tworzyć różne wersje zabawy w zależności od wieku dziecka. Dla najmłodszych: masażyki połączone z śpiewaniem, recytowaniem wierszy. Dla przedszkolaków: tworzymy kartę ze wzorami np. koło, szlaczek, trójkąt w zależności od możliwości dziecka. Dorosły rysuje wzór na plecach dziecka, a zadaniem dziecka jest pokazanie go na kartce. Dla starszych dzieci może być rysowanie liter, cyfr, słów. Rysować możemy na różnych częściach ciała (np. ręka, plecy, dłoń), ale wtedy warto dziecku zakryć oczy, aby bardziej się skupiło. Wyłączając wzrok, pozbywamy się dystraktorów („przeszkadzaczy”), jeżeli w pomieszczeniu znajduje się dużo kolorowych rzeczy, mogą one rozpraszać dziecko.
• Zabawy rożnymi masami plastycznymi: masą solną, ciastoliną itd. Do ms plastycznych można powkładać rożne rzeczy np. szyszki, kamienie, zwierzątka plastikowe. Będzie to urozmaicenie zabawy i dodatkowe bodźce dotykowe.
• Rysowanie na lustrze, oknie – nakładamy na okno czy też lustro np. piankę do golenia i pozwalamy tworzyć dziecku rysunki. Do tego wszystkiego można jeszcze dodać farby, by obraz nabrał kolorów.
• Zabawy z butelkami. Dotykanie na przemian butelek z zimną i ciepłą wodą. Oczywiście butelki możemy przykładać do stóp, pleców itd.
• Rozpoznawanie przedmiotów ukrytych w pudełku lub worku. Do woreczka wkładamy różne przedmioty, a zadaniem dziecka będzie rozpoznać go tylko za pomocą dotyku.
• Domina dotykowe. Dobieranie w pary klocków o tej samej fakturze, bez kontroli wzroku.

Zmysł wzorku jest skomplikowanym układem sensorycznym, który obejmuje nie tylko widzenie, ale i dyskryminację wzrokową oraz umiejętności wzrokowo -ruchowe. Do umiejętności dyskryminacji sensorycznej należą:

• widzenie obwodowe (wykrywanie ruchu),
• percepcja głębi (widzenie przedmiotów w trójwymiarze i umiejętność określenia odległości miedzy nimi),
• stabilne pole widzenia (umiejętność wykrywania czy dany przedmiot jest w ruchu),
• relacje przestrzenne (umiejętność oceny czy coś jest blisko czy daleko, świadomość istnienia prawej, lewej strony ciała, tyłu, przodu oraz góry i dołu),
• dyskryminację wzrokową (umiejętność dostrzegania podobieństw, różnic dotyczących koloru, kształtu, wzoru, formy czy pozycji),
• stałość formy (umiejętność rozpoznania symbolu, kształtu nawet przy zmianie wielkości, pozycji czy faktury),
• oddzielanie figury od tła (umiejętność rozróżniania pierwszego i drugiego planu),
• uwagę wzrokową, pamięć wzrokową, pamięć sekwencyjną, wyobraźnię oraz integrację wzrokowo-sensoryczną (współpraca zmysłu wzroku z pozostałymi zmysłami).  Do umiejętności wzrokowo- ruchowych należą: koordynacja oko-ręka, koordynacja oko-stopa oraz koordynacja oko-ucho.

Zmysł wzroku rozwija się stopniowo dzięki ruchowi oraz integracji z pozostałymi zmysłami.  Jest niezwykle ważny, abyśmy mogli się bronić przed niebezpieczeństwem, ale i po to, byśmy mogli sprawnie się poruszać i wchodzić w interakcje z otoczeniem.  Objawy, które mogą świadczyć o zaburzeniach zmysłu wzroku:

• bóle głowy, oczu,
• światłowstręt, swędzenie  i pocieranie oczu,
• wpatrywanie się w lampy,
• podwójne widzenie,
• przekrzywianie głowy w trakcie czytania,
• zbyt bliskie trzymanie głowy w trakcie czytania,
• trudność w trakcie przepisywania z tablicy,
• gubienie się w czytanym tekście,
• opóźniona reakcja na informacje wzorkowe np. potykanie się o różne przedmioty,
• problem z oceną odległości,
• przepisywanie z błędami,
• problemy z nauką czytania i czytaniem,
• brzydkie pismo,
• problem z koordynacją i równowagą.

Jeżeli zauważymy takie objawy w pierwszej kolejności należy wysłać dziecko do okulisty, ortoptysty, osoby która diagnozuje i rehabilituje zaburzenia widzenia obuocznego. A w dalszej kolejności do terapeuty integracji sensorycznej.

Stymulacja zmysłu wzroku jest ważna już od narodzin. Noworodkowi przedstawiamy karty kontrastowe, później proponujemy wkładanie i wyjmowanie przedmiotów z pudełka, zabawy z sorterami, nawlekanie koralików, używanie palca wskazującego jako wskaźnika, układanie wieży, zabawy w naśladowanie, układanie sekwencji tematycznej.

Poniżej przedstawię ćwiczenia dla dzieci starszych:

• rysowanie oburącz z rękami wyciągniętymi na wysokości barków,
• rysowanie leniwej ósemki,
• ćwiczenie ruchów naprzemiennych,
• segregowanie przedmiotów w zależności od wieku ze względu np. kolor kształt, zastosowanie przedmiotów,
• rzucanie woreczków, piłeczek do celu,
• dyktanda graficzne czyli rysowanie wg. poleceń np. w lewym górnym rogu narysuj słońce itp.,
• układanie klocków według wzoru.

Warto zwrócić uwagę na to czy nasi podopieczni nie wykazują, któryś z wyżej wymienionych objawów. Złe zachowanie często jest powodem nieradzenia sobie z otaczającym go światem, nadmiarem bodźców, bądź „niedobodźcowaniem” czy też zaniżonym poczuciem wartości (które towarzyszy osobom z SPD). Warto dzieci z objawami zaburzeń, kierować do poradni psychologiczno-pedagogicznej lub bezpośrednio na diagnozę integracji sensorycznej. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego nie znikną same, a  problemy wynikające z tych zaburzeń będą się tylko piętrzyć. Zdiagnozowanie zaburzeń i odpowiednia terapia pomogą zwalczyć ewentualne problemy w życiu dorosłym, takie jak: brak wiary w siebie, problemy z nawiązywaniem kontaktów, problem z utrzymaniem pracy zarobkowej i inne.

[1] Carol Stock Karnowitz: Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie. Gdańsk 2011 r.