Wielokulturowa klasa – 5 porad jak skutecznie wspierać dialog między uczniami i rodzicami?

Olena, 14, przyjechała do Polski z Kijowa: „Po przyjeździe do Polski rozpoczęłam naukę polskiej szkole. Zostałam przyjęta bardzo miło i otwarcie, ale mimo tego było mi bardzo trudno się tutaj odnaleźć. Czasami dochodziło do nieporozumień, np. gdy nie rozumiałam, co mówią moi rówieśnicy albo nauczyciel. Tęskniłam za swoją szkołą, klasą, przyjaciółmi, rodziną, miastem, językiem. Tutaj nikogo nie znałam – ani ludzi, ani miasta. Musiałam zaczynać od zera. Stresem była dla mnie też droga do szkoły, bo bałam się, że ktoś do mnie podejdzie i zapyta o drogę albo godzinę, a ja nie będę umiała odpowiedzieć. Na korytarzu w szkole stałam trochę z boku, rówieśnicy nie chcieli się ze mną zadawać. Na szczęście miałam cudowną wychowawczynię, która pomogła mi poczuć się dobrze w naszej klasie.”

Nauczycielka Oleny była otwarta, pomocna, wspierająca. Pomogła jej odnaleźć się w klasie, rozwiązywać bieżące nieporozumienia i napięcia z rówieśnikami, zrozumieć, jak działa polska szkoła. Dzięki temu klasa szybko przyjęła ją do siebie. Ponadto wychowawczyni nawiązała bardzo dobry kontakt z rodzicami Oleny. Co ciekawe, pod koniec roku szkolnego nauczycielka wyznała: „Uczenie dzieci z Ukrainy otworzyło mnie na inne kultury, na świat. Oni sobie nie zdają sprawy z tego, że ja im zawdzięczam więcej niż oni zawdzięczają mi. Odnalazłam sens mojej pracy, zaczęłam więcej widzieć, rozumieć, czytać, rozwijać się. Moja rola jako mediatorki, ‘ambasadorki Polski’, osoby zaufania w nowym domu, nowej szkole – to jedna z najbardziej satysfakcjonujących ról w mojej pracy.”

To sytuacja idealna i możliwa do zrealizowania. Ale jak to zrobić, aby osiągnąć taki sukces osobisty i zawodowy w wielokulturowej klasie? Jakie kompetencje i postawy musi posiadać nauczyciel, gdy do jego klasy nagle zawita kilkoro uczniów z innych krajów?

Zacznijmy od tego, że wielokulturowość w polskiej szkole to nie tylko fakt, ale przyszłość. Celem i rolą szkoły powinno być stworzenie takiego systemu, który z obecnej sytuacji zrobi sukces wszystkich, zarówno uczniów polskich, jak i obcojęzycznych. Szkoła powinna stać się więc miejscem nauki dla każdego, niezależnie od kraju pochodzenia, języka, wyznania itp. Ponadto powinna wykorzystać okazję do rozwijania kompetencji międzykulturowych swoich uczniów, które są obecnie niezbędne na rynku pracy i w naszych społecznościach.

W systemie szkoły wielokulturowej bardzo ważną rolę odgrywa nauczyciel, wychowawca. Nie tylko przekazuje wiedzę z danej dziedziny, ale też jest ambasadorem swojej szkoły, społeczności, kraju. Pomaga wszystkim (i uczniom, i rodzicom) zintegrować się, tak, aby pobyt w szkole dawał wszystkim poczucie bezpieczeństwa, akceptacji i szacunku do drugiego człowieka. A w sytuacjach napięć pełnić też funkcję mediatora między osobami pochodzącymi z różnych kultur.

Jak zatem być mediatorem międzykulturowym w wielokulturowej klasie?

Rola mediatora w klasie nie jest łatwa. Nie zawsze mamy dystans do sytuacji i odpowiednie zasoby do zarządzania nieporozumieniami. Nie zawsze mówimy tym samym językiem. Dodatkowo dochodzą różnice kulturowe, których nie jesteśmy często świadomi. Co pomaga, a co utrudnia mediowanie w wielokulturowej klasie pomiędzy uczniami czy rodzicami?

1. Postawa jednocząca

Ważne jest mówienie uczniom, że są jednością. Jako mediator, nauczyciel wie, że nie wszyscy uczniowie są tacy sami. Nie tylko jeśli chodzi o pochodzenie, język, wyznanie, ale też inne emocje, poglądy, sytuację domową etc. Jednakże wszystkich łączy wspólna klasa, wspólny cel i codzienny czas spędzany razem w szkole. Jako nauczyciel należy doceniać i podkreślać podobieństwa między uczniami, wspólne zainteresowania, wspólne doświadczenia, wspólne cele. Należy codziennie budować relacje między uczniami, wspierać ich współpracę i branie odpowiedzialności za osoby słabsze w klasie. Należy zachęcać do wykonywania zadań, w których uczniowie mogą się spotykać i pomagać sobie nawzajem, pomagać w niwelowaniu przepaści między uczniami z różnych kultur. Jedno z ciekawszych ćwiczeń, które można wykonać to poprosić każdego ucznia, aby do nowej osoby / nowych osób powiedzieli „Jesteś częścią naszej klasy, jesteś jednym/jedną z nas”, a następnie kontynuować wspieranie takiej postawy na każdym kroku pracy tej klasy.

2. Przyzwalanie i akceptacja różnic w klasie

Narodowość, etniczność, wyznanie, język – te kwestie są i tak obecne w klasie, ale to nauczyciele muszą rozpoznawać, celebrować i dzielić się tymi tematami z uczniami z różnych perspektyw.

Doświadczenie wielokulturowości w klasie uczy uczniów i rodziców uznawania, akceptowania i szanowania różnic obecnych w świecie. Ich doświadczanie pomaga zauważyć swoją indywidualność, tożsamość osobistą, kulturową i etniczną, a następnie ją zaakceptować. Warto też zachęcać i zapewniać uczniom warunki do akceptowania własnej kultury i pochodzenia etnicznego. Jednym ze sposobów jest mówienie w klasie o swojej kulturze, swoim pochodzeniu etnicznym, swoich zainteresowaniach etc., aby dodać odwagi do pokazywania jak pięknie można się różnić jednocześnie współpracując ze sobą w jednej klasie.

Warto podkreślać też jak ważne jest poznawanie innych punktów widzenia, uczenie się dialogu z osobami, które nie tylko pochodzą z innej kultury, ale myślą inaczej. Wymiana myśli i doświadczeń to wielka szansa, którą stwarza klasa wielokulturowa. O ile to możliwe, warto zapewnić możliwość zaprezentowania swojej kultury, swojej tożsamości w klasie, dzielenia się swoim językiem, tradycjami. Dobrym sposobem jest zorganizowanie wielokulturowych wydarzeń czy prezentacji (np. wielokulturowego śpiewania czy gotowania różnych potraw), także z udziałem rodziców. Dzięki temu różnice mają szanse zostać pokazane nie jako zagrożenie, ale jako wzbogacenie naszej kultury.

3. Poznanie swoich uczniów i polubienie ich

Klasa jest pełna uczniów z różnych środowisk, w których nauczyciel jest odpowiedzialny za interakcję z uczniami, bo wie o nich więcej niż inni. Wie skąd pochodzą, jaką mają sytuację życiową, jakie talenty i ulubione przedmioty. Z drugiej strony nauczyciel powinien również poznać swoich uczniów w sposób bardziej holistyczny, wcielając ich tradycje kulturowe w lekcje i zajęcia, aby czuli się mile widziani, akceptowani i lubiani. Dzięki temu poczują się między sobą komfortowo i skoncentrują się na nauce. Jako nauczyciel warto pielęgnować w sobie ciekawość i otwartość na swoich uczniów, zauważać ich talenty i pozytywne zachowania. Dzięki nawiązanej nici sympatii uczeń, który będzie lubiany przez nauczyciela, zyska szybciej sympatię swoich rówieśników.

4. Integracja wymaga czasu

Wspierania integracji i dialogu w wielokulturowej klasie oraz szkole nie należy traktować jako programu nauczania, który należy ukończyć w pewnym czasie. Jest to długi proces. Warto być otwartym na to, co przyniesie każdy dzień, rozmawiać z uczniami, rodzicami i innymi nauczycielami o wizji, do której wszyscy chcą dążyć. Nie powinna być to wizja oparta na asymilacji, czyli odcięciu od swoich korzeni kulturowych, a przyjęciu innej kultury. Należy widzieć przyszłość swoich uczniów jako osób, które mimo trudnego doświadczenia migracji odnalazły się w nowym miejscu, nauczyły bardzo dobrze języka polskiego, zintegrowały z nowym środowiskiem i osiągnęły sukces w polskiej szkole, a jednocześnie zachowały swoje korzenie i szacunek do obu kultur.

5. Nawiązanie dialogu z rodzicami polskimi i obcojęzycznymi

Funkcjonowanie w wielokulturowej klasie to także wyzwania dla polskich rodziców, którzy mogą mieć swoje obawy i pytania. Warto nawiązywać z nimi dialog, otwarcie rozmawiać np. stosując techniki Porozumienia Bez Przemocy, które świetnie sprawdzają się także w sytuacjach międzykulturowych. Warto pokazywać korzyści z kontaktu z inną kulturą bez wyjeżdżania z kraju. Wielu nauczycieli wskazuje na fakt, że dzięki włączeniu uczniów z innych krajów do polskiej klasy, polscy uczniowie zaczęli się lepiej uczyć, szanować i doceniać swoją szkołę i nauczycieli. Na pewno warto podczas zebrań z rodzicami zachęcać do wyrażania swoich obaw, pytać o to, co ich niepokoi i wspólnie szukać rozwiązań. Rodzice są partnerami szkoły i chętnie wspierają działania wychowawcy, jeśli jest taka otwartość. W sytuacjach konfliktów lepiej rozmawiać na osobności, umówić się na osobny termin, usiąść razem przy stole i wspólnie szukać rozwiązań.

Rodziców uczniów obcojęzycznych należy traktować z takim samym szacunkiem. Ale należy uwzględnić ich poziom wiedzy o polskiej szkole. Polecam tutaj wyjaśnianie znaczenia pewnych pojęć dla nich obcych czy zasad funkcjonowania polskiej szkoły. Warto się do takiej rozmowy przygotować i dowiedzieć czegoś o tej kulturze. Można też zaprosić osobę, która może tłumaczyć rozmowę lub spisać w ich języku najważniejsze kwestie. Polecam korzystanie z informatorów o polskiej szkole opracowanych w obcych językach, których jest na polskim rynku coraz więcej. Warto też pamiętać o tym, że w wielu kulturach relacja rodzic – nauczyciel jest oparta na większej hierarchiczności niż w Polsce i rodzice mogą nie mówić o swoich obawach, mogą nie zadawać pytań, ponieważ w ich kraju „z nauczycielem się nie dyskutuje”. Trzeba też nastawić się na trudności związane z szokiem kulturowym czy traumą po ucieczce przed wojną. To może stanowić dodatkowe wyzwanie w relacjach z obcojęzycznymi rodzicami.

Podsumowując, nauczyciel/wychowawca powinien być w swojej wielokulturowej klasie osobą zaufania, która na każdym kroku wspiera porozumienie, dialog, współpracę i integrację. Jest to jedna z najważniejszych obecnie ról w polskiej szkole, ponieważ taka postawa daje uczniom i rodzicom poczucie bezpieczeństwa, bez których proces nauczania będzie niemożliwy. Wielokulturowość stała się z dnia na dzień faktem w polskiej szkole i warto na nią spojrzeć jako wielką szansę na doświadczanie przez nasze dzieci i młodzież kontaktu z innymi kulturami, uczenia się nowych kompetencji niezbędnych w międzykulturowym środowisku pracy i życia, a także okazją do współtworzenia nowego porządku świata – opartego na dialogu, współpracy i szacunku do drugiego człowieka.