Nowe technologie stanowią nieodzowny element współczesnej rzeczywistości – towarzyszą nam podczas wielu aktywności w domu, pracy, na wakacjach. Ułatwiają realizację planów, komunikację, a także stanowią „małą encyklopedię”, dając nam możliwość wyszukiwania potrzebnych informacji w dowolnym miejscu i czasie. Dynamiczny rozwój nowych technologii i powszechność zastosowania zdeterminowały wykorzystanie ich również na gruncie terapeutycznym. Istnieje wiele aplikacji, urządzeń, oprogramowań wspierających funkcjonowanie osób z niepełnosprawnościami i zaburzeniami rozwoju, np. syntezatory mowy, egzoszkielety, elektroniczna siatkówka i wiele innych. Korzyści z ich zastosowania są liczne – wyrównywanie szans na gruncie edukacyjnym (lub rynku pracy), zwiększona mobilność, możliwości aktywniejszego korzystania z oferty kulturalnej. Technologie dedykowane osobom z niepełnosprawnościami i zaburzeniami rozwoju stwarzają zupełnie nowe szanse i możliwości swoim adresatom, których funkcjonowanie, dzięki zastosowaniu tychże, staje się o krok bliższe samodzielności.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu jako problem niedostosowanego środowiska

Wykorzystanie nowych technologii w przestrzeni terapeutycznej związane jest ze społecznym modelem zaburzeń/ chorób/niepełnosprawności. W modelu tym zaburzenia rozwojowe (niepełnosprawności/choroby) traktowane są jako problem organizacji społeczeństwa. Trudności  danej osoby nie są więc konsekwencją zaburzeń ze spektrum autyzmu w istocie, lecz barier wynikających z niedostosowanego środowiska społecznego (kontrastowym modelem jest model medyczny, wedle którego zaburzenie rozwoju jest osobistym problemem danego człowieka i należy koncentrować się na dostosowaniu go do społecznie przyjętych norm i zmianie jego funkcjonowania).

Społeczny model zaburzenia rozwoju/choroby/niepełnosprawności wskazuje wiele możliwości działania, m. in.  znoszenie barier, zmianę postaw społecznych, modyfikację środowiska. Wiele z tych działań, również w kontekście terapii zaburzeń ze spektrum autyzmu, z powodzeniem jest realizowanych przy wsparciu nowych technologii.

U licznej grupy dzieci w spektrum autyzmu (ale nie u wszystkich) dostrzec można duże zainteresowanie tabletami i komputerami. Urządzenia te, poza oddziaływaniami sensorycznymi, są atrakcyjne dla dzieci z ASD (autystycznym spektrum zaburzeń) ze względu na ich niezmienność w czasie i tym samym przewidywalność. Praca czy zabawa z ich wykorzystaniem nie jest więc dla ucznia z autyzmem stresująca, w odróżnieniu od ludzi, których zachowania i mimika są zróżnicowane i nieprzewidywalne. Dodatkowo, podczas realizacji zadań z użyciem tableta czy komputera, rozwijana jest samodzielność, poczucie sprawczości i kontrolowania rzeczywistości. Atutem jest również mobilność urządzeń, dzięki której możliwa jest nauka/terapia poza placówką i praca z dzieckiem w domu.

Aplikacja odpowiednia dla ucznia z autyzmem – czyli jaka?

W edukacji i terapii uczniów z autyzmem możliwe jest wykorzystanie aplikacji i programów przeznaczonych dzieciom neurotypowym (typowo rozwijającym się), jednak praktyka pokazuje, że są one niedostosowane. Zawierają dużą liczbę dystraktorów (rozpraszaczy) – animacji, dźwięków, kolorów, mają zbyt wiele elementów i opcji działania. Aplikacje i programy dedykowane dzieciom z zaburzeniami ze spektrum autyzmu powinny być proste, czytelne, a komunikaty w nich występujące krótkie i logiczne. Ważne jest odpowiednie dostosowanie wizualne i dźwiękowe, a także możliwość ustawienia poziomu trudności dla danego dziecka. Ograniczone dystraktory i możliwości wyboru, a także jasne komunikaty, to niezbędne elementy odpowiedniej aplikacji/programu dedykowanemu dzieciom z ASD. Uczniowi typowo rozwijającemu się taka aplikacja może wydawać się mało interesująca, jednak dla dziecka w spektrum autyzmu jest prostsza w odbiorze.

„Przyjazny Plan” – aplikacja przeznaczona dla uczniów w spektrum autyzmu

Jedną z aplikacji, która została stworzona dla dzieci z ASD jest „Przyjazny Plan”, który powstał w ramach współpracy Politechniki Gdańskiej i Instytutu Wspomagania Rozwoju Dziecka w Gdańsku. Aplikacja ta umożliwia wykorzystanie dwóch technik uczenia w pracy z uczniem z autyzmem – planów  aktywności i skryptów. Skuteczność zarówno planów aktywności, jak i skryptów, potwierdzona jest przez dr L. McClannahan i dr P. Krantz z Princeton Child Development Institute w Stanach Zjednoczonych.

Uczniowie w spektrum autyzmu nierzadko mają problem z aranżacją czasu wolnego, inicjowaniem, kontynuowaniem i kończeniem zadań, a także z przestrzeganiem ram czasowych. W celu nauki tych umiejętności wykorzystywane są właśnie plany aktywności. Plan aktywności to zestaw kolejno po sobie następujących słów / obrazków / zdjęć, które stanowią wskazówkę do wykonania zadania lub też małych, pojedynczych czynności. Dzięki planom aktywności wyświetlanych w aplikacji „Przyjazny Plan”, uczniowie mogą samodzielnie realizować różnorodne działania i rozwijać umiejętności społeczne, w sposób dostosowany do swoich potrzeb i możliwości.

Plany aktywności, niegdyś tworzone w formie dużych segregatorów z obrazkami/napisami, odeszły w zapomnienie, a sam proces ich tworzenia został uproszczony i przełożony na grunt elektroniczny. Aplikacja „Przyjazny Plan” (w której wyświetlany jest plan aktywności) związana jest bezpośrednio z aplikacją „Przyjazny Plan Manager” przeznaczoną dla nauczycieli tworzących plan dla ucznia. Nauczyciel tworząc plan wprowadza do niego poszczególne aktywności, może również ustawić czas trwania poszczególnych zadań. Forma i rodzaj planu zależy od poziomu funkcjonowania ucznia z ASD – mogą to być obrazki, obrazki z napisami, lub też same napisy (skrypty).