10 września przypada Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom. W Polsce codziennie 15 osób podejmuje próbę samobójczą, 11 z tych prób kończy się śmiercią. Lawinowo rośnie liczba zachowań samobójczych dzieci i nastolatków do 18 roku życia – aż o 77 proc. w porównaniu 2021 do 2020 roku. – Często zdarza się, że rodzice oraz otoczenie nie zdają sobie sprawy z powagi sytuacji a odmienne zachowanie przypisują lenistwu lub zwiększonej pobudliwości związanej z wiekiem dojrzewania – ostrzega Roksana Korulczyk, psycholog z Fundacji ADRA Polska.

Samobójstwo ma młodą twarz

Z danych Komendy Głównej Policji wynika również, że wśród dzieci i nastolatków rok do roku o 19 proc. wzrosła liczba śmierci samobójczych. Na każdą 28-osobową klasę przypada średnio dwóch uczniów po próbie samobójczej. Niepokoi również wzrost zachowań samobójczych wśród dziewczynek – rok do roku aż o 101%.

Skąd tak znaczący i dramatyczny wzrost? – Oprócz obniżającego odporność psychiczną złego stanu zdrowia psychicznego, nie poddanego interwencji i leczeniu, depresji, trudności w relacjach z rodziną i rówieśnikami, ogromny wpływ miała izolacja od rówieśników, przemoc w świecie wirtualnym oraz sytuacja domowa podczas lockdownu, w której większość osób nie miała do kogo zwrócić się o pomoc. Kolejnym źródłem niepokoju jest wojna w Ukrainie. Informacje pochodzące z mediów mogą budzić strach oraz negatywne emocje oraz naruszyć poczucie bezpieczeństwa – wyjaśnia Roksana Korulczyk, psycholog z Fundacji ADRA Polska.

Piętno wojny

Korulczyk i inne psycholożki działające w ramach HelpUkraine.GrupaWsparcia.pl, prowadzonej przez Fundację ADRA Polska platformy bezpłatnego wsparcia psychologicznego dla osób, które uciekły przed wojną w Ukrainie i osób ich pomagających, zaznaczają, że zmartwienie stanem psychicznym dziecka i pytania, jak można mu pomóc to jeden z najczęstszych problemów, z jakimi zgłaszają się beneficjentki. Obecnie ADRA w partnerstwie z organizacją CARE otwiera kolejne Centra Integracyjne dla Cudzoziemców, w których przymusowi migranci z Ukrainy – dorośli i dzieci – mogą otrzymać bezpłatną pomoc psychologiczną. – Zespoły psychologów z naszych Centrów Integracyjnych prowadzą też badania kwestionariuszowe, by jak najlepiej ocenić kondycję psychiczną oraz potrzeby osób, które się do nas zgłaszają po pomoc psychologiczną – opowiada Karol Templin, kierownik Programu odpowiedzi na kryzys na Ukrainie z Fundacji ADRA Polska.

Jak chronić dziecko?

Roksana Korulczyk zaznacza, że na autodestrukcyjne zachowania młodzieży znaczący wpływ mają czynniki związane z rodziną, środowiskiem rówieśników i poczuciem samotności. Rodzina i otoczenie mogą wspierać i chronić dzieci i młodzież.

– Przede wszystkim warto jest zbudować wzajemne zaufanie, okazywać wsparcie w trudnych momentach, powstrzymywać się od krytyki oraz starać się tworzyć relacje partnerskie. Być uważnym oraz otwartym do rozmowy, zadawać proste pytania: „Jak się dziś czujesz?”, „Co u Ciebie słychać?”, „Czy chcesz porozmawiać, widzę, że jesteś smutny?” Podczas rozmowy warto być empatycznym i otwartym, nie oceniać, ujawniać też swoje uczucia, jeżeli rozmowa w jakiś sposób nas porusza. Emocje mogą być widoczne i nie ma powodu, żeby nie wspomnieć o nich – radzi psycholog z Fundacji ADRA Polska. Czego unikać? – Kategorycznie nie warto zachęcać do aktywności mówiąc „weź się w garść”, „nie leń się”, „inni mają gorzej” oraz nakładać kary w celu zmotywowania nastolatka do zmiany zachowania – zastrzega ekspertka.

Sygnały ostrzegawcze

– Pierwszymi sygnałami ostrzegawczymi mogą być: długotrwała zmiana nastroju, bezsenność, brak apetytu, odmowa przyjmowania lekarstw lub naleganie w otrzymaniu większej dawki leków, rozkojarzenie, trudność z koncentracją, wycofanie się z kontaktów w rodziną oraz przyjaciółmi, nieobecność w szkole, utarta zainteresowań, wzrost zachowań impulsywnych, autoagresji lub agresji, poczucie bezradności, poczucie winy, nieustanne zmęczenie, informowanie wprost lub nie wprost o myślach samobójczych, planach, braku sensu, o poczuciu bycia bezwartościowym – wylicza Roksana Korulczyk. Jak mówi psycholog z Fundacji ADRA Polska, uważność, znajomość sygnałów zagrożenia samobójstwem oraz symptomów depresji młodzieńczej ułatwi rozpoznanie oraz podjęcia działań pomocowych. Jeżeli widzimy, że nastolatek ma trudności w radzeniu sobie z problemami, warto zwrócić się po profesjonalną pomoc i nie odkładać tego na później.

Szeroki krąg destrukcji

Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom obchodzony jest z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Międzynarodowego Towarzystwa Zapobiegania Samobójstwom. Święto ma zwracać uwagę społeczności na zagadnienia związane z samobójstwami i ich konsekwencjami. A konsekwencje są poważniejsze i szersze, niżby mogło się wydawać – nie tylko dla najbliższych ofiary. Samobójstwo dotyka bezpośrednio od 4 do 10 osób z najbliższego otoczenia osoby, która odebrała sobie życie i około 20 osób związanych z nią pośrednio. Próby samobójcze pociągają za sobą finansowe koszty bezpośrednie, takie jak koszty leczenia, transportu sanitarnego oraz świadczeń społecznych. Popełnione samobójstwa kosztują polską gospodarkę szacunkowo około 2 000 000 000 złotych rocznie.